ایران چه سهمی از بازار جهانی مس دارد؟

مس یکی از باارزش‌ترین و پرکاربردترین فلزات در جهان است؛ فلزی که از هزاران سال پیش در تمدن‌های مختلف برای ساخت ابزار، تزئینات و بعدها در صنعت برق و الکترونیک استفاده می‌شده است. امروز هم مس نقشی کلیدی در توسعه زیرساخت‌ها، صنایع خودروسازی، انرژی‌های تجدیدپذیر و حتی فناوری‌های نوین مثل خودروهای برقی و پنل‌های خورشیدی دارد.

با افزایش تقاضای جهانی برای انرژی پاک و حرکت صنایع به سمت فناوری‌های سبز، بازار مس بیش از هر زمان دیگری داغ شده است. کشورهای بزرگ تولیدکننده مثل شیلی، پرو و چین با در اختیار داشتن بخش بزرگی از تولید جهانی، میدان‌دار این رقابت هستند.

اما ایران هم با داشتن ذخایر عظیم مس و معادنی چون مس سرچشمه، سونگون و چهل‌کوره، یکی از بازیگران مهم این بازار به شمار می‌رود. در سال‌های اخیر، تولید و صادرات مس در ایران رشد قابل‌توجهی داشته، ولی هنوز سؤال مهمی مطرح است: سهم واقعی ایران از بازار جهانی مس چقدر است و چقدر می‌تواند رشد کند؟

در ادامه، با نگاهی دقیق‌تر به ذخایر، تولید، صادرات و فرصت‌های پیش‌روی صنعت مس ایران، به این پرسش پاسخ می‌دهیم.

بازار جهانی مس یکی از پویاترین و مهم‌ترین بازارهای فلزات پایه در دنیاست. دلیلش هم روشن است؛ مس تقریباً در همه صنایع کاربرد دارد. از سیم‌کشی برق و لوله‌کشی ساختمان گرفته تا صنایع سنگین، الکترونیک، حمل‌ونقل، و انرژی‌های تجدیدپذیر — همه به این فلز وابسته‌اند.

در واقع، مس به‌نوعی شریان حیاتی دنیای مدرن محسوب می‌شود. بدون مس، انتقال برق، ساخت موتورهای الکتریکی یا حتی تولید خودروهای برقی تقریباً غیرممکن است. به همین خاطر، تقاضای جهانی برای مس دائماً در حال افزایش است؛ به‌ویژه حالا که کشورها به‌سمت اقتصاد سبز و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی حرکت می‌کنند.

در این بازار بزرگ، کشورهایی مثل شیلی، پرو، چین، آمریکا و کنگو بیشترین تولید را دارند و عملاً جهت بازار را تعیین می‌کنند. اما در این میان، ایران با داشتن ذخایر عظیم و موقعیت جغرافیایی استراتژیک، پتانسیل بالایی برای تبدیل‌شدن به یکی از بازیگران اصلی بازار دارد.

با این مقدمه، در بخش‌های بعدی بررسی می‌کنیم که ایران دقیقاً چه جایگاهی در میان تولیدکنندگان جهانی دارد، چقدر مس تولید و صادر می‌کند و چه فرصت‌ها و چالش‌هایی پیش‌روی این صنعت حیاتی قرار گرفته است.

صادرات مس یکی از ستون‌های مهم درآمد غیرنفتی ایران است. با توجه به رشد جهانی تقاضا برای این فلز استراتژیک، ایران توانسته با وجود تحریم‌ها و محدودیت‌های تجاری، سهم قابل‌توجهی از بازار منطقه را حفظ کند. صادرات مس نه تنها به توسعه اقتصادی کشور کمک کرده، بلکه جایگاه ایران را در زنجیره تأمین جهانی این فلز تقویت کرده است.

میزان و ارزش صادرات مس ایران

بر اساس آمار گمرک و گزارش‌های شرکت ملی صنایع مس ایران (NICICO)، میزان صادرات محصولات مسی کشور در سال‌های اخیر بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار تن در سال متغیر بوده است. ارزش دلاری این صادرات نیز در سال ۱۴۰۲ به بیش از ۲ میلیارد دلار رسید که بخش قابل‌توجهی از صادرات غیرنفتی کشور را تشکیل می‌دهد.

بخش عمده این صادرات شامل کاتد مس، کنسانتره مس، مفتول‌ها و سیم‌های مسی است. در سال‌های اخیر به دلیل سیاست کاهش خام‌فروشی، تمرکز صادرات از مواد معدنی خام به سمت محصولات فرآوری‌شده تغییر کرده است. این حرکت باعث افزایش سودآوری و ارزآوری بیشتر برای کشور شده است.

کشورهای مقصد صادراتی

ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی استراتژیک خود، به بازارهای بزرگ آسیایی و اروپایی دسترسی دارد. عمده مقصدهای صادراتی مس ایران عبارت‌اند از:

• چین: بزرگ‌ترین واردکننده مس در جهان است و بخش قابل‌توجهی از مس ایران را خریداری می‌کند.

• ترکیه: به عنوان همسایه غربی ایران و یکی از قطب‌های صنعتی منطقه، مشتری اصلی کاتد و مفتول‌های مسی ایران است.

• امارات متحده عربی: نقش واسطه‌ای در صادرات مجدد محصولات مسی ایران به سایر کشورها دارد.

• هند، مالزی و ویتنام: از دیگر مقاصد آسیایی صادراتی هستند که در سال‌های اخیر همکاری‌های بیشتری با شرکت‌های ایرانی داشته‌اند.

همچنین بخشی از محصولات نیمه‌فرآوری‌شده ایران به اروپا و آفریقا نیز صادر می‌شود، هرچند محدودیت‌های بانکی و تحریم‌ها باعث شده مسیر صادراتی گاهی غیرمستقیم باشد.

تغییر مسیر صادراتی در دوران تحریم

در دوران تحریم، شرکت ملی صنایع مس ایران با هوشمندی مسیرهای جدید صادراتی ایجاد کرد. به‌جای تکیه بر بازارهای سنتی، تمرکز بر کشورهای آسیای شرقی و خاورمیانه افزایش یافت. علاوه‌بر این، بخشی از صادرات از طریق بورس کالا و مبادلات ریالی با کشورهای همسایه انجام می‌شود تا اثر محدودیت‌های ارزی کاهش یابد.

چشم‌انداز صادرات مس ایران

با توجه به توسعه طرح‌های جدید ذوب و پالایش در مجتمع‌های سرچشمه، سونگون و خاتون‌آباد، پیش‌بینی می‌شود طی پنج سال آینده صادرات ایران از ۲ میلیارد دلار فعلی به بیش از ۳.۵ میلیارد دلار برسد. در کنار این موضوع، رشد تقاضای جهانی برای خودروهای برقی و شبکه‌های انرژی نو می‌تواند فرصت طلایی برای ایران ایجاد کند تا سهم خود را در صادرات مس افزایش دهد.

در نتیجه، می‌توان گفت صادرات مس ایران نه‌تنها یکی از مهم‌ترین منابع ارزآوری کشور است، بلکه پلی حیاتی برای ورود ایران به بازارهای بین‌المللی فلزات استراتژیک محسوب می‌شود.

سهم ایران از بازار جهانی مس تنها به میزان ذخایر یا تولید محدود نمی‌شود. عوامل متعددی – از زیرساخت و فناوری گرفته تا شرایط سیاسی و اقتصادی – بر جایگاه ایران در این بازار تأثیر می‌گذارند. در ادامه، مهم‌ترین این عوامل را بررسی می‌کنیم تا ببینیم چه چیزهایی می‌تواند رشد یا رکود صنعت مس کشور را رقم بزند.

۱. زیرساخت‌ها و فناوری استخراج و فرآوری

یکی از اصلی‌ترین چالش‌های صنعت مس در ایران، فناوری‌های قدیمی استخراج و فرآوری است. بسیاری از کارخانه‌های تغلیظ و ذوب کشور با ماشین‌آلاتی کار می‌کنند که سال‌ها از عمرشان گذشته و بازدهی کمی دارند.

درحالی‌که کشورهای پیشرو مثل شیلی، چین و آمریکا از فناوری‌های نوین مانند استخراج با روش‌های هیدرومتالورژی و اتوماسیون صنعتی استفاده می‌کنند، ایران هنوز در برخی بخش‌ها به روش‌های سنتی متکی است.

البته خبر خوب این است که طی چند سال اخیر، طرح‌های نوسازی در مجتمع‌های بزرگ مثل سونگون، خاتون‌آباد و سرچشمه آغاز شده و بخشی از تجهیزات استخراج و پالایش با فناوری‌های جدید جایگزین شده‌اند. این روند اگر ادامه پیدا کند، می‌تواند بهره‌وری تولید را به‌طور چشمگیری افزایش دهد.

۲. تحریم‌ها و محدودیت‌های مالی

یکی از عوامل بازدارنده اصلی در گسترش سهم ایران در بازار جهانی، تحریم‌های بین‌المللی است. این تحریم‌ها نه تنها صادرات مستقیم را دشوار کرده‌اند، بلکه انتقال پول، خرید تجهیزات و حتی مشارکت در پروژه‌های مشترک را هم با مشکل مواجه کرده‌اند.

شرکت ملی صنایع مس ایران (NICICO) با وجود این موانع، تلاش کرده از طریق قراردادهای تهاتری، صادرات غیرمستقیم و استفاده از بازارهای منطقه‌ای مسیر خود را باز نگه دارد. اما بدون تردید، رفع تحریم‌ها می‌تواند جهش بزرگی در صادرات و سرمایه‌گذاری خارجی این صنعت ایجاد کند.

۳. سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی

توسعه معادن، افزایش ظرفیت تولید و ایجاد صنایع پایین‌دستی، نیازمند سرمایه‌گذاری سنگین است. در سال‌های اخیر، بخش خصوصی داخلی نقش پررنگ‌تری در پروژه‌های اکتشاف و فرآوری پیدا کرده است، اما همچنان حضور سرمایه‌گذاران خارجی محدود است.

در صورت بهبود روابط اقتصادی بین‌المللی، جذب سرمایه‌گذاری خارجی می‌تواند تکنولوژی، مدیریت مدرن و دسترسی به بازارهای جهانی را به‌همراه داشته باشد و سهم ایران را از بازار جهانی مس افزایش دهد.

۴. سیاست‌های صادراتی و قیمت‌گذاری

یکی دیگر از عوامل مهم، نحوه قیمت‌گذاری و سیاست‌های صادراتی دولت است. در برخی سال‌ها، محدودیت‌های صادراتی یا قیمت‌گذاری دستوری باعث شده صادرات کاهش پیدا کند یا سودآوری شرکت‌ها پایین بیاید.

ثبات در سیاست‌گذاری و ایجاد فضای رقابتی شفاف می‌تواند انگیزه بیشتری برای تولید و صادرات ایجاد کند. همچنین حضور مستمر در بورس‌های بین‌المللی فلزات مانند LME و CME، می‌تواند به شفافیت بیشتر و قیمت‌گذاری منصفانه‌تر کمک کند.

۵. توسعه صنایع پایین‌دستی

اگر ایران بتواند به‌جای صادرات مواد خام (مثل کنسانتره یا کاتد)، به سمت تولید محصولات نهایی مانند سیم و کابل، قطعات صنعتی و لوازم الکترونیکی حرکت کند، ارزش افزوده بالاتری ایجاد خواهد کرد. این موضوع نه تنها درآمد صادراتی را افزایش می‌دهد، بلکه جایگاه ایران را در زنجیره جهانی ارزش مس تقویت می‌کند.

۶. نیروی انسانی متخصص و پژوهش‌های علمی

وجود نیروی کار متخصص، مهندسان زمین‌شناسی، متالورژی و فرآوری مواد معدنی، یکی از مزیت‌های ایران است. دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی متعددی در کشور فعال هستند که می‌توانند به بهبود فرآیند استخراج، کاهش ضایعات و ارتقای بهره‌وری کمک کنند. سرمایه‌گذاری در آموزش و تحقیق و توسعه (R&D) می‌تواند موتور محرک پیشرفت این صنعت باشد.

در مجموع، سهم فعلی ایران از بازار جهانی مس نتیجه مجموعه‌ای از این عوامل است. هرچه کشور در زمینه فناوری، سرمایه‌گذاری و ثبات سیاست‌گذاری پیشرفت کند، احتمال رشد سهمش از بازار جهانی افزایش می‌یابد. با مدیریت درست و نگاهی آینده‌نگر، ایران می‌تواند از یک صادرکننده منطقه‌ای به یکی از بازیگران اصلی بازار جهانی مس تبدیل شود.

اگر برای خرید انواع محصولات مسی، فلزات رنگی و آلیاژی دیگر و همچنین فلزات آهنی نیاز به مشاوره دارید با ما تماس بگیرید.